پنج نیروی رقابتی پورتر در مدیریت استراتژیک – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش پایگاه تحلیلی خبری کلام ماندگار، یکی از موثرترین زمینه‌های مدیریتی برای هر سازمانی، بحث مدیریت استراتژیک است؛ مدل پنج نیروی رقابتی پورتر که از مدل‌های مدیریت راهبردی است، ابزاری است برای کمک به سازمان‌ها برای ارزیابی توان رقابتی و ایجاد مزیت رقابتی در صنعت مربوطه.

1. مقدمه

مدیریت استراتژیک، به برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های کلان سازمان به‌منظور دست‌یابی به اهداف تعیین‌شده پرداخته و شامل تجزیه و تحلیل محیط‌های داخلی و خارجی سازمان می‌شود. یکی از مدل‌های مطرح در این حوزه که به شناسایی و تحلیل رقابت در صنایع مختلف کمک می‌کند، مدل پنج نیروی رقابتی پورتر است که توسط مایکل پورتر در سال ۱۹۷۹ در کتاب “رقابت” معرفی شد (Porter, 1980)؛ این مدل به مدیران کمک می‌کند تا درک بهتری از قدرت رقابتی در صنعت و چگونگی ایجاد مزیت رقابتی کسب کنند.

2. پنج نیروی رقابتی پورتر

۲٫۱٫ تهدید ورود رقبای جدید

این نیرو به احتمال ورود رقبای جدید به بازار اشاره دارد. اگر ورود به یک صنعت آسان باشد، احتمالاً تعداد بیشتری از شرکت‌ها به آن صنعت وارد می‌شوند. عواملی که می‌توانند این تهدید را تحت‌تأثیر قرار دهند شامل:

موانع ورود: موانع همچون سرمایه‌گذاری سنگین، وجود برندهای قوی و دسترسی محدود به توزیع باعث کاهش تهدید ورود می‌شوند (Porter, 1980).

مزیت‌های مقیاس: اگر شرکت‌های موجود بتوانند با افزایش تولید، هزینه‌های واحد را کاهش دهند، این می‌تواند یک مانع جدی برای ورود رقبای جدید باشد.

۲٫۲٫ قدرت چانه‌زنی تأمین‌کنندگان

این نیرو به قدرت تأمین‌کنندگان در تعیین قیمت‌ها و شرایط اشاره دارد. اگر تأمین‌کنندگان قدرت چانه‌زنی بالایی داشته باشند، می‌توانند قیمت‌ها را افزایش دهند و بر حاشیه سود شرکت‌ها تأثیر بگذارند. عوامل مؤثر عبارتند از:

تمرکز تأمین‌کنندگان: هر چه تعداد تأمین‌کنندگان کمتر باشد، قدرت آن‌ها بیشتر است.

عدم جایگزینی تأمین‌کنندگان: اگر مواد اولیه خاص یا منحصر به فرد باشند، تأمین‌کنندگان قدرت بیشتری در چانه‌زنی خواهند داشت.

۲٫۳٫ قدرت چانه‌زنی خریداران

این نیرو توانایی مشتریان در تأثیرگذاری بر قیمت‌ها و شرایط فروش را در نظر می‌گیرد. مشتریانی که قدرت چانه‌زنی بالایی دارند، می‌توانند قیمت‌ها را کاهش دهند یا درخواست کیفیت بهتری را داشته باشند. عواملی شامل:

تعداد خریداران: اگر تعداد خریداران کم باشد و خرید آن‌ها حجم زیادی داشته باشد، آن‌ها قدرت بیشتری خواهند داشت.

حساسیت به قیمت: هر چه مشتریان نسبت به قیمت حساس‌تر باشند، قدرت چانه‌زنی آن‌ها بیشتر است.

۲٫۴٫ تهدید کالاها و خدمات جایگزین

این نیرو به خطرات ناشی از کالاها یا خدمات مشابه اشاره دارد که می‌توانند به‌عنوان جایگزین‌های محصولات موجود عمل کنند. اگر تهدید جایگزین‌ها زیاد باشد، خواه‌ناخواه موجب کاهش قیمت‌ها و حاشیه سود در صنعت می‌شود. عواملی که در نظر گرفته می‌شوند:

درجه شباهت: هرچه کالاهای رقیب شبیه‌تر به محصول موجود باشند، تهدید آن‌ها بیشتر خواهد بود.

قیمت و کیفیت جایگزین‌ها: اگر جایگزین‌ها با قیمت پایین‌تر و کیفیت مناسب‌تری ارائه شوند، تهدید افزایش می‌یابد.

۲٫۵٫ رقابت میان شرکت‌های موجود

این نیرو به شدت رقابت میان شرکت‌های موجود در بازار اشاره دارد. شدت رقابت می‌تواند بر قیمت‌ها و حاشیه سود تأثیر بگذارد. عوامل مؤثر در این زمینه عبارتند از:

تعداد رقبا: هر چه تعداد رقبا بیشتر باشد، رقابت فزاینده‌تر خواهد بود.

تفاوت بین محصولات: اگر محصولات شرکت‌ها مشابه هم باشند، رقابت شدت می‌گیرد.

3. نتیجه‌گیری

مدیریت استراتژیک می‌تواند تاثیر بسیاری زیادی روی موفقیت سازمان داشته باشد؛ یکی از ابزار مدیریت راهبردی، مدل پنج نیروی رقابتی پورتر است؛ مدل پنج نیروی رقابتی پورتر، ابزاری کارآمد برای تجزیه و تحلیل بازار و رقابت محسوب می‌شود. این مدل به مدیران استراتژی اجازه می‌دهد تا محیط کسب و کار خود را درک کرده و تصمیمات بهتری اتخاذ کنند. با استفاده از این مدل، سازمان‌ها می‌توانند استراتژی‌های مؤثر برای مقابله با چالش‌های رقابتی ایجاد کنند.

تنظیم: علیرضا محمودی فرد – سردبیر پایگاه خبری تحلیلی کلام ماندگار