خطای از قلم انداختن، اثرگذاری مستقیم یا غیر مستقیم در رخدادها – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش کلام ماندگار، در کتاب هنر شفاف اندیشیدن با تالیف رالف دوبلی آمده است: “فرض کن همراه دو کوهنورد دیگر روی یک یخچال طبیعی ایستاده‌ای؛ نفر اول سُر می‌خورد و در یک شکاف عمیق می‌افتد؛ اگر تو درخواست کمک کنی، ممکن است او زنده بماند، اما این کار را نمی‌کنی و او می‌میرد؛ نفر دوم را خودت داوطلبانه توی یک دره هُل می‌دهی؛ کمی بعد، او هم می‌میرد؛ کدام مورد بیشتر روی وجدان تو سنگینی می‌کند؟ با بررسی منطقی گزینه‌ها، مشخص است که هر دو مورد به یک میزان قابل سرزنش‌اند و هر دو منجر به مرگ همراهانت می‌شوند؛ اما یک چیز باعث می‌شود مورد اول، یعنی مورد انفعالی، کمتر از دیگری، وحشتناک جلوه کند؛ به این احساس، خطای از قلم انداختن می‌گویند؛ این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که فعل یا انفعال، منجر به عواقب بی‌رحمانه‌ای شود؛ در چنین مواردی، ما انفعال را ترجیح می‌دهیم و نتایج آن برای ما آرام‌بخش‌تر است.”

صرفا خروجی برای ما مهم نیست؛ بلکه روند و نحوه به ثمر رسیدن آن خروجی هم حائز اهمیت است؛ در خصوص همین مثالی که در کتاب زده شده است، خب هر دو نفر می‌میرند، ولی مرگ یکی، دردناک‌تر حس می‌شود؛ چون نفر اول، بدون واسطه‌ی انسانی سقوط کرده بود، ولی نفر دوم، دقیقا به‌علت محرک انسانی سقوط کرد؛ با اینکه در مورد اول، شخص ثالث کمکی نکرد، اما این اتفاق را برای نفر دوم هم تکرار کرد و رقم زد؛ در بسیاری از موارد، انفعال، کمتر از فعل، آزار دهنده است؛ چون انفعال، طوری وانمود می‌کند که انگار اتفاق به‌صورت طبیعی رخ داده است و عوامل انسانی، زیاد در آن دخیل نیستند، ولی فعل، طوری نشان می‌دهد که گویی طبیعت، کمتر از عوامل انسانی در رخداد مربوطه، موثر و کارگر واقع شده است. انگار در یک حالت، فرد مستقیم و در حالت دیگر، فرد غیر مستقیم در مرگ همراهش موثر بوده است؛ در حالت اولی، کمک نکرده است و مرگ شخص رخ داده است ولی در حالت دومی، خود فرد کاری کرده است که منجر به مرگ شخص شده است. در اینجا مباحث روان‌شناسی، احساسی، اجتماعی و اخلاقی مطرح است.

هدف مهم است؛ ولی هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند؛ اینکه فرد به هر طریقی بخواهد به هدف خویش برسد، توجیه‌پذیر نیست.

علیرضا محمودی‌فرد – مشاور بازاریابی صادراتی در کشورها، در مرکز مشاوره کسب و کار و خدمات کارآفرینی و اشتغال پرتو مدیران خلیج فارس