لزوم دریافت داده و اطلاعات صحیح برای تصمیم‌گیری درست – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش کلام ماندگار، در کتاب هنر شفاف اندیشیدن، با تالیف رولف دوبلی آمده است: “همیشه مراقب دانشِ شوفر باش؛ هیچ‌وقت سخنگوی شرکت، رئیس سیرک، گوینده خبر تلویزیون، سخنران لفاظ، فروشنده خوش‌زبان، یا یک آدم کلیشه‌پرداز را با کسانی که واقعا چیزی بلدند، اشتباه نگیر؛ هدف‌شان را چگونه باید تشخیص دهی؟ یک شاخص کاملا واضح وجود دارد؛ کارشناسان واقعی، به مرزهای آنچه می‌دانند و آنچه نمی‌دانند، واقف‌اند؛ اگر احساس کنند، خارج از دایره توانایی‌هایشان قرار دارند، به‌سادگی سکوت می‌کنند یا می‌گویند “نمی‌دانم”؛ این جمله را بدون عذرخواهی و حتی با افتخار بیان می‌کنند؛ از کسانی که دانش شوفر دارند، هر جمله‌ای را خواهیم شنید غیر از این …!”

از نکات مهم برای اتخاذ تصمیم مناسب، دریافت دیتای صحیح، رسیدن اطلاعات درست و تا حد امکان، دقیق است؛ اگر داده‌ها و اطلاعات دریافتی، صحیح نباشند، در صورتی‌که مدیری بر مبنای آن‌ها بخواهد تصمیمی بگیرد، احتمالا دچار خطای فاحش شده و تصمیم مربوطه، غلط خواهد شد که از قضا چنین چیزی مکررا رخ می‌دهد؛ مدیریت صحیح که خروجی‌های مناسبی در پی داشته باشد، مستلزم دریافت داده و اطلاعات درست است؛ چنین موضوعی روی عملکرد یک مدیر، تاثیر چشم‌گیری خواهد داشت.

در کشور ما در زمینه‌های مختلف، روزانه اطلاعات غلط بسیار زیادی عرضه می‌شود؛ در تاکسی، اتوبوس، مترو، مدرسه، دانشگاه، بازار، محیط کار، شبکه‌های اجتماعی و در کل، فضای مجازی و در سایر محیط‌های موجود، با اطلاعات اشتباه زیادی مواجه می‌شویم که انسان را گمراه کرده و در صورتی‌که فرد بر اساس آن‌ها بخواهد تصمیمی بگیرد و اقدامی انجام دهد، آن تصمیم، قطع به یقین، اشتباه خواهد شد و ما را با خروجی‌های نامطلوب و نتایج منفی مواجه خواهد کرد.

درصدِ کسانی که وقتی از آن‌ها سوال می‌کنی، جواب “نمی‌دانم” را بدهند، در کشور ما بسیار پایین است؛ به‌عنوان مثال، وقتی آدرسی از کسی می‌پرسیم، مکررا  برایمان پیش آمده است که با عمل به جواب افراد، مسیرمان دورتر شده است؛ در حالی‌که فرد می‌توانست با یک جواب و جمله کوتاه “نمی‌دانم”، از خیر پاسخ به این سوال بگذرد و راه مخاطب هم دورتر نشود؛ در این روزگار، جمله‌ی کوتاه “نمی‌دانم”، یکی از کمک‌کننده‌ترین و شجاعانه‌ترین جملاتی است که قابل استفاده است؛ چه‌بسا که در غالب اوقات، این جواب، بهترین جواب ممکن است که مخاطب را گمراه نکرده، او را به دردسر ننداخته و به‌سمت کسب اطلاعات درست، هدایت می‌کند؛ برخی تصور می‌کنند دادن چنین جوابی، باعث می‌شود که علم و دانش آن‌ها زیرسوال برود؛ اما این پاسخ، در بین بسیاری مردم بسیاری از کشورهای جهان، پاسخی بسیار مرسوم است. در کشورهای جهان سومی، برخی حاضرند حتی دروغ بگویند، ولی نگویند نمی‌دانم! در خصوص مذمت دروغ‌گویی، تمام نظریات اخلاقی، متفق‌القول هستند؛ روایات زیادی هم در دین اسلام وجود دارد که این گناه را جزو بزرگ‌ترین گناهان ممکن که یک شخص می‌تواند مرتکب شود، برشمرده‌اند و قضیه آن‌قدر جدی است و برای هیچ مساله‌ای انسان مومن نباید دروغ بگوید که در روایات، حتی مصداق دروغ نگفتن برای حفظ جان پیامبر گرامی و بزرگ اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) که اوجب واجبات است، موجود است (ماجرای دروغ نگفتن حضرت ابوذر حتی برای حفظ جان پیامبر).

برخی آیات قرآنی درباره دروغ و دروغ‌گویی عبارتند از:

– سوره نحل آیه ۱۱۶: در دنیا دروغ‌گویان را برخورداری کمی است و برای ایشان در آخرت عذابی دردناک است.

– سوره نحل آیه ۱۱۵: و نگوئید آنچه را که وصف می‌کند آن را زبان‌های شما به دروغ در احکام خدا که این حلال است و این حرام، چنین می‌گویید و توصیف می‌کنید بر خلاف واقع، تا افتراء بزنید بر خدا؛ آن کسانی که افتراء می‌زنند به خدا (دروغ می‌گویند)، رستگار نمی‌شوند.

– سوره زمر آیه ۲: آگاه باشید مردم که برای خداست دین خالص، نه دین مخلوط با غیر خدا؛ آن کسانی که سوای خدا دوستانی برای پرستش گرفتند، گویند نمی‌پرستم این‌ها را مگر برای آنکه نزدیک گردانند این بت‌ها ما را به خدا؛ البته خدا حکم می‌کند میانه ایشان در آنچه اختلاف می‌کنند در دین خود؛ خدا راه نمی‌نماید کسی را که او دروغ‌گو و ناسپاس است.

– سوره  نور آیه ۷: دروغ‌گو مستحق لعنت و سزاوار خشم پروردگار عالم است.

برخی احادیث در مذمت دروغ‌گویی عبارتند از:

– مردى به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم عرض كرد: به من اخلاقى بياموزيد كه خير دنيا و آخرت در آن جمع باشد؛ حضرت فرمودند: دروغ نگو…

(بحارالأنوار(ط-بیروت) جلد ۶۹ ، صفحه ۲۶۲، حدیث ۴۳)

– دروغ‌گويى از اخلاق اسلام نيست.

(تصنیف غررالحکم و دررالکلم، صفحه ۲۲۰ ، حدیث ۴۳۷۹)

– دروغ، روزى را كم مى‌كند.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۳۷۳، حدیث ۱۰۸۷)

– شش (صفت) در مؤمن نيست: سخت‌گيرى، بى‌خيرى، حسادت، لجاجت، دروغ‌گويى و تجاوز.

(تحف‌العقول، صفحه ۳۷۷)

– (نشانه) ايمان، اين است كه راست‌گويى را هر چند به زيان تو باشد، بر دروغ‌گويى، گرچه به سود تو باشد، ترجيح دهى.

(نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، صفحه ۵۵۶، حكمت ۴۵۸)

– نشان منافق سه چیز است: سخن به دروغ بگوید؛ از وعده تخلف کند و در امانت خیانت نماید.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۱۵۶، حدیث ۷)

– از دروغ كوچك و بزرگش، جدّى و شوخي‌اش بپرهيزيد؛ زيرا انسان هرگاه در چيز كوچك دروغ بگويد، به گفتن دروغ بزرگ نيز جرئت پيدا مى‌كند.

(تحف‌العقول، صفحه ۲۷۸)

– دروغ‌گو با دروغ‌گويى خود، سه چيز به‌دست مى‌آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقيرآميز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود.

(تصنیف غررالحکم و دررالکلم، صفحه ۲۲۱، حدیث ۴۴۱۸)

– از جمله كمك‌هاى خداوند بر ضد دروغ‌گويان، فراموشى است.

(كافى (ط-الاسلامیه) جلد ۲، صفحه ۳۴۱، حدیث ۱۵)

– همه پليدى‌ها را در خانه‌اى نهادند و كليد آن، دروغ است.

(بحارالانوار (ط-بیروت)، جلد ۶۹، صفحه ۲۶۳)

– راست‌گويى [مايه] آرامش و دروغ‌گويى [مايه] تشويش است.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۵۴۸، حدیث ۱۸۶۴)

– بدان كه راست‌گويى، پر بركت است و دروغ‌گويى، شوم.

(تحف‌العقول، صفحه ۱۴)

– من براى كسى كه بگو مگو را رها كند، هر چند حق با او باشد و براى كسى كه دروغ گفتن را اگر چه به شوخى باشد، ترك گويد و براى كسى كه اخلاقش را نيكو گرداند، خانه‌اى در حومه بهشت و خانه‌اى در مركز بهشت و خانه‌اى در بالاى بهشت، ضمانت مى‌كنم.

(خصال، صفحه ۱۴۴، حدیث ۱۷۰)

– شما را سفارش مى‌كنم به راست‌گويى كه راست‌گويى با نيكوكارى همراه است و هر دو در بهشت‌اند و از دروغ‌گويى بپرهيزيد كه دروغ‌گويى همراه با بدكارى است و هر دو در جهنم‌اند.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۵۷۲، حدیث ۱۹۷۶)

– سزاوار نيست كه مسلمان با بدكار و احمق و دروغ‌گو، رفاقت كند.

(كافى (ط-الاسلامیه)، جلد ۲، صفحه ۶۴۰، حدیث ۳)

– هر كس در معاشرت با مردم، به آنان ظلم نكند، دروغ نگويد و خلف وعده ننمايد، جوانمرديش كامل، عدالتش آشكار، برادرى با او واجب و غيبتش حرام است.

(تحف‌العقول، صفحه ۵۷ – خصال، صفحه ۲۰۸، حدیث ۲۸)

– ندادن حقوق (ديگران)، ذلّت مى‌آورد و انسان در اين باره، مجبور به دروغ گفتن مى‌شود.

(تحف‌العقول، صفحه ۳۶۰)

– اميرمؤمنان عليه‌السلام فرمودند: دروغ‌گويى، عيبى رسواكننده است.

حضرت على عليه‌السلام فرمودند: هيچ عاقلى دروغ نمى‌گويد؛ و هيچ مؤمنى زنا نمى‌كند.

– رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در خطبه‌شان فرمودند: از بزرگ‌ترين گناهان زبان، دروغ‌گويى است.

اميرالمؤمنین عليه‌السلام فرمودند: هيچ بدى و زشتى‌ای، بدتر از دروغ‌گويى نيست.

– پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: واى بر كسى كه دروغ مى‌گويد، تا ديگران را با آن بخنداند؛ واى بر او، واى بر او!

– پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودن: درپى راستى باشيد، اگرچه فكر كنيد كه مايه هلاكت است، كه راست‌گويى موجب نجات است و از دروغ‌گويى پرهيز كنيد، اگرچه پنداريد عامل نجات است؛ زيرا آن، مايه هلاكت و نابودى است.

– پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: سه نفر بوى بهشت را نمى‌چشند:

فردى كه خود را به غير پدرش نسبت دهد، كسى كه بر من دروغ ببنندد، كسى كه برخلاف آنچه با چشم ديده، سخن بگويد.

– پيامبر بزرگوار اسلام صلی الله عليه و آله و سلم فرمودند: راستى پيشه كنيد كه آن درى از درب‌هاى بهشت است و از دروغ بپرهيزيد، كه آن درى از درب‌هاى جهنم است.

– امام حسن عسكرى عليه‌السلام فرمودند: تمام پليدي‌ها و زشتي‌ها، در خانه‌اى نهاده شده كه كليد آن‌ها دروغ‌گويى است.

– پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله و سلم فرمودند: كار بهشت، راست‌گويى است، چون بنده راست بگويد، نيكى كند و چون نيكى كند، در امان خواهد بود و وقتى در امان باشد، وارد بهشت شود و كار جهنم، دروغ‌گويى است، چون بنده دروغ بگويد، كار بد كرده است، وقتى كار بد كرد، به كفر گرايد و چون به كفر گرايد، به جهنّم برود.

– حضرت علی بن الحسین (علیه‌السّلام) بعضی از فرزندان خود را مخاطب ساخته و فرمودند: فرزند عزیز، متوجه پنج گروه باش که با آنان مجالست نکنی، هم‌کلام نشوی و در مسافرت با آن‌ها رفاقت ننمایی؛ عرض کرد، پدرجان، آنان کیانند؟ حضرت سجاد (علیه‌السّلام) فرمودند: از مجالست با دروغ‌ساز، پرهیز کن، چرا که او مانند سرابی است که مطالب را برخلاف واقع نشان می‌دهد؛ دور را در نظرت نزدیک و نزدیک را دور جلوه می‌دهد؛ از رفاقت با گناه‌کار و لاابالی، اجتناب کن؛ زیرا او تو را به بهای یک لقمه یا کمتر از آن می‌فروشد؛ از رفاقت با بخیل، پرهیز نما که او در ضروری‌ترین مواقع احتیاج، تو را یاری نخواهد کرد؛ از رفاقت با احمق، اجتناب کن؛ که او نفعت را اراده می‌کند و از نادانی به تو ضرر می‌زند؛ از مصاحبت کسی که قطع رحم کرده است، بپرهیز؛ که در کتاب آسمانی، مورد لعن و نفرین قرار گرفته است.

(تحف‌العقول، صفحه ۲۷۹)

– ابی بصیر گفت: از امام صادق (علیه‌السّلام) شنیدم که می‌فرمودند: آدمی دروغ می‌گوید، آن‌قدر به دروغ ادامه می‌دهد و این مرض در مزاج جان او ریشه می‌کند، تا نامش در ردیف کذابین ثبت گردد.

(وسائل، جلد ۳، صفحه ۲۳۲)

– عبدالرحمن بن حجاج، از امام صادق (علیه‌السّلام) سوال می‌کند: کسی که در موردی دروغ بگوید، کذاب است؟ فرمودند: نه، هیچ‌کس نیست که دچار این لغزش نشده باشد؛ مراد از کذاب، کسی است که دروغ‌گویی در طبیعت و سرشت او ریشه کرده است.

(کافی، جلد ۲، صفحه ۳۴۰)

– ابن مسعود گفت که رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرمودند: آدمی دروغ می‌گوید و پیوسته به دروغ‌گویی ادامه می‌دهد و در این راه کوشش می‌کند تا کذاب می‌شود و نامش در دیوان دروغ‌گویان ثبت می‌گردد.

(محجه‌البیضاء، جلد ۵، صفحه ۲۳۹)

در این خصوص، احادیث و روایات زیادی وجود دارد که مجالی مناسب می‌طلبد؛ در کل، باز هم باید اشاره کرد که چه از نظر اخلاقیات، چه از نظر دینی و مذهبی، چه از علمی و از جهات دیگر، دروغ بسیار مذموم و نکوهیده است، حتی اگر دروغ‌گویی جزئی از هنجار یک جامعه شده باشد؛ برای رفع چنین صفت پلیدی، فرهنگ‌سازی اساسی نیاز است و تلاش همه آحاد را می‌طلبد.

 

به قلم: مهندس علیرضا محمودی فرد – مشاور رئیس در امور تجارت و بازرگانی بین‌الملل مرکز خدمات مشاوره‌ای مدیریت و امور بازرگانی سپهر تجارت ایرانیان