روش‌هایی برای حصول حسن خلق – علیرضا محمودی فرد

به گزارش کلام ماندگار، حُسن خُلق یا همان خوش اخلاقی در روابط انسانی، آن‌قدرمهم و موثر است که شاید چیزی را نتوان با آن قیاس کرد؛ در هر مکتبی، خوش اخلاقی، اگر بهترین ویژگی انسانی تلقی نشود، حداقل جزو بهترین خصوصیات درنظر گرفته می‌شود؛ انسان خوش اخلاق، هم در این دنیا در هر جایی که باشد و هم در زندگی پس از مرگش، شرایط خوبی را خواهد داشت؛ هرکس خوش اخلاق‌تر است، غالبا محبوب‌تر است و دوستان بیشتری دارد. فرد خوش اخلاق، معمولا آرامش بیشتری را به‌دست می‌آورد و حرص کمتری را می‌خورد؛ مورد اعتمادتر است و افراد دیگر از دیدنش و معاشرت با وی، لذت می‌برند.

از هر جهت و با هر فیلتر و گرایشی که بخواهیم ارزیابی کنیم، خوش اخلاقی، همواره ویژگی مثبتی تلقی می‌شود و جزو بهترین و مهم‌ترین فضائل اخلاقی است که لازم است هر کسی آن را دارا باشد؛ در صدر اسطوره‌ها و الگوهای انسانی، پیغمبر محبوب و خوش اخلاق اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و همچنین مولای متقیان، حضرت علی (علیه‌السلام) قرار دارند که خوش اخلاقی، جزو بارزترین ویژگی‌های آنان برشمرده شده است.

حال اگر کسی چندان خوش اخلاق نیست، لازم است تدابیری بدین‌جهت برای خود بیندیشد تا این خصوصیت بسیار مهم و اثرگذار را در شخصیت خویش، نهادینه کند. اگر بخواهیم از نقطه نظر دین اسلام، این قضیه را مورد بررسی قرار دهیم، باید بگوییم بر اساس قواعد تربیت اسلامی، اولین گام برای کسب فضایل اخلاقی، توبه و سپس دفع رذایل اخلاقی مهم، به‌ویژه خطاهای رفتاری در حد توان فرد است که البته به هر درجه این مراتب طی شود، به همان میزان امکان بروز حُسن خُلق از فرد، مهیا می‌شود و بلکه بسیاری از این مراتب، خود حسن خلق هستند؛ اما به‌طور خاص، چند راه برای دست‌یابی به این صفت والا و بسیار ارزشمند وجود دارد که می‌توان به ‌آن‌ها پرداخت:

– تلقین ارزش حسن خُلق به نفس: نیرومندترین انگیزه بر کسب و مواظبت حسن خُلق، در این است که متذکر شرافت و ستودگی آن در نزد عقل و شرع باشد.

– محبت الهی: مهم‌ترین علت خوش‌خویی، سعی بر دست‌یابی به محبت الهی است که می‌تواند خوش‌خلقی را به تبعیت از خلق خوش محمدی در انسان اخلاق‌جو، نهادینه کند؛ همان‌طور که حضرت امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: خداوند پیامبرش را بر اساس محبت خود تأدیب نمود و بعد به او فرمود: قطعا این اخلاق تو، اخلاقی بس عظیم است. پیامبر بزرگ اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمودند: اخلاق از عطایای الهی است و هرگاه خداوند بنده‌ای را دوست داشته باشد، به او خُلقی نیکو عطا می‌کند و هرگاه او را دشمن بدارد، به او خُلقی زشت می‌دهد.

– درک اهمیت خوش خلقی: یکی از موثرترین راه‌های نهاینه کردن این ویژگی، درک ارزش و اهمیت آن است.

– مطالعه‌ی سیره بزرگان دینی: مطالعه در خصوص سیره‌ی بزرگان دینی، می‌تواند تاثیر زیادی روی خوش خلقی فرد بگذارد؛ هیچ فرد بزرگ بد اخلاقی (از نظر شخصیتی)، وجود ندارد؛ همه‌ی بزرگان شخصیتی تاریخ، یکی از ویژگی‌هایشان، خوش خلقی بوده است.

– دعای متضرعانه: از صمیم قلب و با حالت نیاز دعا کردن، در این قضیه موثر است؛ همان‌طور که امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: برای دست یافتن به اخلاق زیبا، به درگاه الهی تضرع کنید.

– تکرار اخلاق زیبا: تکرار باعث می‌شود خوش خلقی، کم کم ملکه گردد؛ زیرا اخلاق نیکو را می‌توان با عادت و تمرین به‌دست آورد و تمرین و ریاضت هم جز این نیست که در آغاز کارهایی را از روی زحمت انجام دهد تا سرانجام عادی و طبیعی گردد؛ مانند هر کار و شغل دیگر که تمرین و ممارست می‌خواهد.

– رأفت قلبی: ضد قسوت است و فرد را به حسن خلق دعوت می‌کند.

– معاشرت با اهل اخلاق زیبا: هم‌نشینی با اهل دانش، خیر، صلاح، دیانت و عفاف، کمک می‌کند تا فرد مشابه آن‌ها اخلاق خوش را تقلید کند؛ دوری از اهل شر و فساد که مایل به دنیا و لذّات دنیایند، باعث می‌شود خوش اخلاقی به‌صورت دائمی و پایدار در شخصیت فرد باقی بماند.

– توجه به سلامتی جسم: غلبه‌ی اخلاط ناسالم بر بدن (طبق مبانی طب سنتی و روایی) و نیز استرس، اضطراب و ناراحتی عصبی، زمینه‌ی بدخلقی را ایجاد و فرد را از اخلاق نیک محروم می‌کند. در روایات نیز به این مساله توجه خاصی شده است؛ همان‌طور که حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمودند: کشمش بخورید که اعصاب را محکم نموده، اندوه را از بین برده و خلق را نیکو می‌کند.

– حیا: روایت است که خوش‌خلقی و خوش‌رویی، از آثار حیا هستند.

طبیعتا یافتن صفت حسن خلق، با دوام یافتن اخلاق حسنه است، نه تکرار و صدور موقت آن‌ها. مهم این است که فرد دائما خوش اخلاق باشد و آن‌قدر اخلاق خوبش مداومت داشته باشد، که از وی به‌عنوان فردی خوش اخلاق یاد کنند. اگر خوش اخلاقی در جامعه‌ای رواج مناسبی پیدا کند و درصد بالایی از افراد به آن معتقد بوده و آن را جزو ویژگی‌های شخصیتی خود درآورند، تاثیر بسیار زیادی در روابط انسانی و اجتماعی خواهد داشت و بسیاری از مشکلات را کاهش خواهد داد.

علیرضا محمودی‌فرد – مدرس درس اخلاق حرفه‌ای در دانشگاه