تقبیح غرور در تمام فرهنگ‌ها و جوامع – علیرضا محمودی فرد

پایگاه خبری کلام ماندگار | از نگاه تمامی فرهنگ‌ها، رویکردهای اخلاقی و جوامع، صفت غرور، جزو رذائل اخلاقی محسوب شده و مکررا به تقبیح آن در موارد مختلف علی‌الخصوص ادیان ابراهیمی پرداخته شده است؛ عملا در هیچ نظامی فکری منطقی و اخلاق‌محوری، غرور جزو فضائل اخلاقی محسوب نشده است.

مقدمه

غرور، به‌عنوان یک صفت اخلاقی منفی، در بسیاری از فرهنگ‌ها و جوامع به‌عنوان یک ویژگی ناپسند و غیرمطلوب تلقی می‌شود. این متن به بررسی مفهوم غرور و دلایل تقبیح آن در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف می‌پردازد.

1. تعریف غرور

غرور به‌عنوان احساس بالندگی و خودبینی بیش از حد نسبت به خویش و توانایی‌های فردی تعریف می‌شود. این حالت معمولاً موجب فاصله‌گیری فرد از جامعه و کاهش روابط اجتماعی می‌گردد (Ryan, R. M. & Deci, E. L., 2001)؛ غرور می‌تواند منجر به تفاخر، عدم تواضع و رفتارهای خودمحورانه گردد، که در نهایت به آسیب به دیگران و کاهش همبستگی اجتماعی منجر می‌شود.

2. تقبیح غرور در ادیان

در بسیاری از ادیان، غرور به‌عنوان گناهی سنگین تلقی شده و به‌شدت تقبیح می‌شود؛ به‌عنوان مثال، در قرآن کتاب اسلام، خداوند می‌فرماید: “متکبرانه روی از مردم برنگردان و در زمن با ناز و غرور راه نرو، هانا خداوند هیچ خودپسند فخرفروشی را دوست ندارد” (قرآن کریم، سوره لقمان، آیه ۱۸). در مسیحیت نیز، غرور به‌عنوان یکی از هفت گناه کبیره شناخته شده و در متون مذهبی مانند کتاب مقدس، به تقبیح آن پرداخته شده است. در کل، در کتب دینی، شدیدا این صفت تقبیح شده و حتی تکبر به‌نوعی بدترین صفت و علت راندن شدن ابلیس از بهشت عنوان شده است.

3. غرور و جامعه‌شناسی

در جامعه‌شناسی، غرور به‌عنوان عاملی مختل‌کننده در تعاملات اجتماعی شناخته می‌شود. افراد مغرور معمولاً نمی‌توانند به‌خوبی با دیگران ارتباط برقرار کنند و در نتیجه باعث ایجاد تنش و نارضایتی اجتماعی می‌شوند (Cuddy, A. J. C., Wolf, E. B., & Glick, P. et al., 2007)؛ برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که غرور می‌تواند به بروز تنش و اختلافات خانوادگی و گروهی منجر شود (Wakabayashi, A., & Ohtsubo, Y., 2010).

4. تقبیح غرور در فرهنگ‌های مختلف

در بسیاری از فرهنگ‌ها، از جمله فرهنگ‌های آسیایی و افریقایی، تواضع و فروتنی به‌عنوان ویژگی‌های نیکو پذیرفته شده و غرور تقبیح می‌گردد. در فرهنگ چین و دیگر کشورهای آسیایی، مفهوم “چنر” (چین) به‌معنای تواضع و فروتنی، ارزش زیادی دارد و افراد مغرور به‌عنوان کسانی که از این ارزش‌ها دور هستند، شناخته می‌شوند (Hofstede, G., 2001).

5. روانشناسی غرور

تحقیقات روانشناختی نشان داده است که غرور ممکن است نتایج منفی بر سلامت روانی فرد دارد. افرادی که به‌شدت مغرور هستند، بیشتر در معرض افسردگی و اضطراب قرار دارند و قادر به مدیریت بهینه احساسات خود نیستند (Brunstein, J. C., & Dangel, T., 2009)؛ این امر نشان می‌دهد که تقبیح غرور نه تنها برای روابط اجتماعی، بلکه برای بهبود سلامت روانی نیز ضروری است.

6. ابعاد اجتماعی و اقتصادی

غرور می‌تواند اثرات منفی بر روی روابط کاری و همکاری‌های گروهی داشته باشد. در محیط‌های کاری، افرادی که به‌طور مداوم رفتارهای مغرورانه از خود نشان می‌دهند، ممکن است نیروی کار را تحت‌تأثیر قرار دهند و مانع از ایجاد فضای همکاری و همبستگی شوند (Schneider, B. et al., 2016)؛ همچنین افراد مغرور، به‌عنوان افرادی به‌شدت غیرقابل اعتماد درنظر گرفته شده و معمولا روی آن‌ها حساب چندانی نمی‌شود؛ زیرا آن‌ها خود را بزرگ دانسته و از انجام کارهایی که حس می‌کنند در شان آن‌ها نیست، پرهیز می‌کنند و هر چیزی از منافع دیگران یا منافع جمعی را هم ممکن است به منافع خود بفروشند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

طبیعتا تقبیح غرور در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف به‌عنوان یک حقیقت اجتماعی و انسانی بر همگان مشهود است. ارتقاء ارزش‌های تواضع و فروتنی، علاوه‌بر بهبود روابط اجتماعی، به ارتقای سلامت روانی و اجتماعی افراد کمک می‌کند؛ در نهایت، این امر نیازمند تغییر در نگرش‌ها و رفتارهای فردی و جمعی است تا بتوان به یک جامعه همبسته و پایدار دست یافت.

نگارش: علیرضا محمودی فرد – سردبیر پایگاه خبری تحلیلی کلام قلم