رعایت ترتیب بستن المان‌های حفاظتی و شستی‌ها در مدارهای فرمان برق صنعتی – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش کلام ماندگار، المان‌هایی در هر مدار و از جمله مدارهای برق صنعتی استفاده می‌شود؛ حال سوالی مطرح می‌شود؛ آیا ترتیب بستن شستی‌های استارت و استپ مهم است؟ آیا می‌توان شستی استارت را قبل از شستی استپ در مدار گذاشت؟

در مدارهای فرمان برق صنعتی، غالبا ابتدا فیوز در مسیر سیم فاز قرار گرفته تا بحث حفاظت در برابر اتصال کوتاه را ایجاد کند؛ تا به‌طور کلی هرگاه جریان‌کشی بیش از حد مورد نظر بود، مدار را قطع کند؛ حالا این جریان‌کشی بیش از حد، به هر دلیلی که می‌خواهد باشد.

پس از آن اغلب بی‌متال قرار می‌گیرد. تیغه‌ی باز فرمان بی‌متال در این قسمت قرار می‌گیرد تا مبحث حفاظت در برابر اضافه بار را بر عهده داشته باشد؛ البته حفاظت در مقابل اضافه بار، در مدار قدرت مطرح است؛ بدین‌مفهوم که در صورتی‌که به هر دلیلی، الکتروموتور جریانی بیش از حد کشید، بی‌متال به‌علت ساختار درونش، به‌تدریج مدار قدرت را قطع کند و برای محکم‌کاری حتی مدار فرمان را هم قطع کند؛ که این مقدار اضافه بار، بسته به نظر طراح یا اپراتور، قابل تنظیم است.

در قسمت بعد معمولا سایر وسایل حفاظتی مورد نیاز و دلخواه همچون کلید محافظ جان، کلید حالت اضطراری، شستی استپ و … قرار می‌گیرند.

لازم به ذکر است اکثر قریب به اتفاق وسایل حفاظتی در مدارها، به‌صورت سری قرار می‌گیرند؛ زیرا استراتژی این است که مسیر عبور جریان الکتریکی قطع شود، پس باید به‌صورت متوالی قرار گیرند تا به‌راحتی امکان قطع کردن مسیر وجود داشته باشد (به‌جز قطعاتی همچون VDR که موازی بسته می‌شوند و البته بحث این قطعه مربوط به مدارات الکترونیکی است نه مدارهای فرمان کنتاکتوری)؛ حالا اینکه کدام زودتر و کدام دیرتر قرار بگیرند، به لحاظ کارکردی تفاوت خاصی ایجاد نمی‌کند؛ می‌دانیم که در حالت سری، فقط یک مسیر عبور جریان، وجود دارد.

از نظر عملکردی، در حالت عادی فرقی نمی‌کند که استارت بالاتر از استپ باشد یا بالعکس؛ چون باز هم با زدن استارت، مدار وصل و باز زدن استپ، مدار قطع می‌شود؛ اما چنین کاری رایج نیست و همواره تاکید بر آن می‌شود که وسایل حفاظتی و نیمه‌حفاظتی، در ابتدای مدار قرار گیرند، تا هم با چشم کاملا مشخص باشند هم در صورت وجود عیب یا نیازمندی به تعویض، بدانیم که همه وسایل حفاظتی، در ابتدای مدار هستند و دنبال آن‌ها نگردیم.

نکته‌ای نیز وجود دارد؛ اگر استارت قبل یا بعد از استپ قرار گیرد و به هر دلیلی همچون عبور جریان الکتریکی زیاد، داغ شدن، آرک زدن و …، دو طرف تیغه‌ی استارت به هم بچسبد و اصطلاحا استارت یک‌سره شود، در آن صورت باید توجه کنیم که استپ به تنهایی برای قطع کامل مدار کافی نیست؛ مگر آنکه دائم انگشت اپراتور روی استپ باشد؛ در اینجا نیاز به قطع کردن مدار از طریق سایر وسایل حفاظتی همچون فیوز، کلید محافظ جان، کلید حالت اضطراری و … را داریم؛ پس بهتر است طوری مدار بسته شود که در هنگام عیب‌یابی نیز کاملا واضح باشد که ولتاژ تا کجای مدار وجود دارد و از کجا به بعد ولتاژ به‌علت قطعی یا باز بودن مدار، وجود ندارد؛ بنابراین باید به چنین احتمالاتی هم توجه شود و حتی‌الامکان طبق استانداردها، اصول و با حفاظت بیشتر، مدارها را ببندیم؛ طوری‌که بعدها بابت چیزی حسرت نخوریم.

به قلم: علیرضا محمودی فرد – مدرس درس آزمایشگاه مبانی برق در دانشگاه‌ها و مشاور رئیس در امور تجارت و بازرگانی بین‌الملل مرکز خدمات مشاوره‌ای مدیریت و امور بازرگانی سپهر تجارت ایرانیان