نقش و اهمیت بودجه‌ريزی عملياتی – علیرضا محمودی فرد
به گزارش کلام ماندگار به نقل از کلام قلم، مبحث بودجه‌ریزی در هر کشور و سازمانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بودجه، یک مفهوم در اقتصاد خرد است، که برای شخص، خانواده، گروهی از افراد، کسب و کار، شرکت، موسسه، سازمان، دولت، کشور و یا هر چیزی که درآمدی کسب می‌کند و پولی خرج می‌کند […]
به گزارش کلام ماندگار به نقل از کلام قلم، مبحث بودجه‌ریزی در هر کشور و سازمانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بودجه، یک مفهوم در اقتصاد خرد است، که برای شخص، خانواده، گروهی از افراد، کسب و کار، شرکت، موسسه، سازمان، دولت، کشور و یا هر چیزی که درآمدی کسب می‌کند و پولی خرج می‌کند که به آن هزینه گویند، طبیعتا اهمیت بسزایی دارد؛ امروزه در همه جا علی‌الخصوص کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته، لزوم تناسب دخل با خرج، یا بررسی هزینه و درآمد، یا مبحث سود و زیان و چنین مواردی، اهم موضوعات شده و مباحث مالی و اقتصادی، در صدر اهمیت موارد قرار گرفته است.
با توجه به اینکه مفهوم بودجه از آغاز پیدایش‌اش تاکنون، تغییر و تحول بسیار زیادی یافته است، به‌دست آوردن تعریف جامع و کاملی که همه‌ی مفاهیم آن در دوره‌های گذشته و حال را پوشش دهد، کاری بس دشوار است. یکی از مهم‌ترین و موثرترین حیطه‌ها در خصوص مبحث بودجه‌ریزی، بودجه‌ریزی عملیاتی است. بر اساس تعريفی كه صندوق بين‌المللی پول، از بودجه‌ريزي عملياتي دارد، بودجه‌ريزی عملياتی، عبارت است از: روش‌ها و ساز و كارهايی كه ارتباط بین اعتبارات اختصاص يافته به دستگاه‌های اجرايی را با خروجی‌ها و پيامدهای آن از طريق به‌كارگيری اطلاعات عملكردی در تخصيص منابع، تقويت می‌كند. بر اساس (مهدوی زاده، ۱۳۸۹) می‌توان بیان کرد که نظام بودجه‌ريزی عملياتی، نوعی نظام بودجه‌ریزی است كه مبتنی‌بر بررسی و پیگیری عملكرد دستگاه‌ها و ارائه بودجه و تخصیص اعتبارات بر اساس پیشرفت عملكرد پروژه‌هاست؛ ضرورت بودجه‌ریزی عملیاتی با توجه به كسری بودجه مزمنی كه همواره در بودجه‌های سالانه كشور ما دیده شده است، ضروری به‌نظر می‌رسد.
در خصوص نظام بودجه‌ریزی می‌توان گفت بودجه‌ريزی را فرآیند تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود می‌نامند؛ بودجه، هدف‌ها و راهبردها را به‌صورت عبارت‌های مالی در می‌آورد و راه اجرای برنامه و كنترل پيشرفت آن‌ها را نشان می‌دهد. از آنجا كه حجم دخالت دولت در اقتصاد ایران به‌دلایلی بيش از كشورهای توسعه يافته و اغلب كشورهای در حال توسعه است، بنابراین اهمیت بودجه‌ریزی ما نیز در مقایسه با این كشورها، دو چندان است.
بر اساس همین جایگاه مهم، بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی كشور معتقدند یکی از زمینه‌های درمانیِ بیماریِ اقتصاد ایران، از جمله تورم، بیكاری، كاهش بهره‌وری و رشد پایین اقتصادی را بايد در سند بودجه یافت. امروز مسائل مربوط به تنظیم بودجه، فقط در دخل و خرج دولت و حساب پس‌دهي قوه مجریه به قوه مقننه، خلاصه نمی‌شود؛ هر چند در گذشته یكی از مهم‌ترين موضوع‌ها در ارتباط با بودجه، پاسخگویی دولت در كل و همچنین در داخل خود قوه مجریه بود. سند بودجه و نظام بودجه‌ریزی، مهم‌ترین عاملی است كه اطلاعات لازم را برای اعمال حاكميت، در اختیار قوه مجریه قرار می‌دهد.
بودجه‌ریزی عملیاتی در مقایسه با سایر شیوه‌های بودجه‌ریزی، دارای ويژگی‌های منحصر به فردی است كه می‌توان مواردی را در مورد آن نام برد:
– دارای چشم‌اندازی کاملا بلندمدت بوده و با شناسايی ارتباط ميان برنامه‌ريزی راهبردی و تخصيص منابع، بيشتر به افق‌های بلندمدت می‌نگرد.
– برنامه‌ريزان، مديران و در اكثر موارد كاركنان يا شهروندان را از طريق اعلام برنامه‌های راهبردی، شناسايی اولويت‌های هزينه‌ای و همچنين ارزيابی عملكرد در تصميمات بودجه‌ای، مشاركت می‌دهد.
– عملكرد مورد انتظار را براي هزينه‌های انجام شده، مشخص می‌كند.
– اولويت‌های هزينه را در بودجه تعيين می‌نمايد.
– بر نتايج تأكيد داشته و سازمان‌ها را در برابر استانداردهای مشخص عملكردی، پاسخگو می‌سازد. در مقياس ملی، آگاهی ماليات‌دهندگان از خدماتی كه در مقابل پرداخت ماليات دريافت می‌كنند، بيشتر می‌شود.
– در اين شيوه، اعتبار به‌صورت يک‌جا اختصاص می‌يابد و در تعيين بهترين راه دستیابی به نتايج، به مديران آزادی عمل بيشتری می‌دهد.
بودجه، امکان تخصیص منابع محدود را براساس اولویت‌های برنامه‌ریزی‌شده، مهیا می‌سازد. به‌دلیل اینکه باید تمامی برنامه‌ها را دربر داشته باشد، فرصتی فراهم می‌کند که تعارض‌ها کشف شده و بین برنامه‌ها، هماهنگی برقرار شود. بودجه‌ريزی عملياتی كه امروزه به‌طور وسیع و در سطوح مختلف در اغلب كشورها به‌كار می‌رود، به‌عنوان مبنايی برای بهبود بهره‌وریِ سازمان‌ها قلمداد می‌شود و فرض بر اين است كه می‌تواند پاسخگویی سازمان‌ها را افزايش دهد. صاحب‌نظران معتقدند پذيرش اين فرض می‌تواند زمان، منابع و تلاش مورد نياز برای انتخاب و اجرای چنین رویكردی را توجیه‌پذیر سازد. بودجه‌ریزی عملیاتی در واقع به‌دنبال بهترین شیوه تخصیص منابع بودجه‌ای برای تحویل كالا یا خدمت شایان به شهروندان جامعه یا ذی‌نفعان یک سازمان است؛ به همین سبب، چنین بودجه‌ای در قالب یک برنامه سالانه تخصیص هزینه‌ها و بر اساس نتایج صورت می‌گیرد تا میزان مخارج انجام شده برای دستیابی به اهداف معینی مشخص شود؛ لذا روشی منطقی و عادلانه برای تخصیص بودجه، تلقی می‌شود.
علیرضا محمودی فرد – محقق و مدرس دانشگاه‌ها
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0