معرفی کتاب طب‌الصادق (علیه‌السّلام) و ضرورت مطالعه‌ی آن / علیرضا محمودی فرد

به گزارش پایگاه خبری کلام ماندگار، دین مبین اسلام به‌عنوان کامل ترین دین، برنامه‌ی جامعی را برای زندگی انسان‌ها ارائه نموده است که مسلما اگر به تمام فرامین و توصیه‌های دین به‌عنوان یک بسته‌ی زندگی صحیح عمل شود، بشر زندگی فوق‌‌العاده‌ای را تجربه خواهد کرد؛ یکی از زمینه‌های بسیار کاربردی و جذاب دین، شاخه‌ی پزشکی آن است که هر بار که تحقیقی جامع و اصولی و استاندارد روی یکی از فرامین پزشکی دین اسلام انجام می‌شود، صحت آن تایید می‌شود؛ در این خصوص نیاز به تلاش محققان دانشگاهی عرصه پزشکی، بیش از پیش، حس می‌شود. یکی از کتب عالی در این زمینه، کتاب طب‌الصادق (علیه‌السّلام) است که لزوم پرداختن به آن، بسیار محسوس است؛ همان‌طوری که می‌دانیم حضرت امام جعفر صادق (علیه‌آلاف التحیت و الثناء)، ۴۰۰۰ شاگرد حرفه‌ای را تربیت نموده‌اند که همه آن‌ها در علوم دینی و فقهی، به درجات بالایی رسیدند و هر یک از آن‌ها نیز در یکی از شاخه‌های دیگر، متخصص بار آمدند؛ یکی از شاخه‌هایی که امام (علیه‌السّلام) خیلی روی آن تاکید داشته‌اند، بحث طب بوده است.

کتاب «طب الامام الصادق علیه‌السّلام»، کتابی به زبان عربی، قسمتی از کتاب «موسوعة الامام الصادق علیه‌السّلام» است که مشتمل‌بر احادیثی با مضامین پزشکی است که از حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است.

مرحوم آیت‌الله سید محمدکاظم قزوینی که به گردآوری این کتاب همت نهاده است، در خصوص انگیزه‌ی تألیف کتاب می‌فرماید: «هذا هو الجزء الثامن عشر من موسوعة الامام الصادق علیه‌السّلام و یحتوی علی ما روی عنه علیه‌السّلام حول الطب و ما یتعلق به تشریح جسم الانسان و بیان بعض زوایاه و خفایاه و ذکر الامراض و الاسقام و الداء و الدواء و المرض و العلاج و الاستشفاء بالآیات القرآنیة و الادعیة الشریفة و الادویة و الاعشاب و غیرها من الامور التی تدور فی هذا الفلک (طب الامام الصادق، صفحه ۵.)؛ مؤلف، با اعتقاد به این مطلب که ائمه علیه‌السّلام به هر آنچه که انسان به آن نیازمند است، آگاه بوده‌اند، دست به تالیف این اثر زده است تا یک راهنما باشد برای کسانی که می‌خواهند با مبانی پزشکی اهل بیت علیه‌السّلام آشنا شوند.

این اثر، در سال ۱۴۲۶ هجری قمری (۲۰۰۵ میلادی)، توسط انتشارات قلم الشرق (در شهر مقدس قم)، در ۵۱۲ صفحه چاپ و منتشر شده است؛ پاورقی‌های این اثر، به توضیح واژه‌ای از متن و یا استخراج منابع آیات و روایاتی که در متن آمده است، اختصاص دارد.

در مورد ساختار کتاب می‌توان گفت مرحوم قزوینی این اثر را در شش بخش که به‌ترتیب، مشتمل بر ۱۰، ۱۴، ۴۳، ۱۴، ۱۱ و ۱۹ باب می‌باشند، به رشته تحریر درآورده است؛ در آخر این بخش‌ها، مؤلف، رساله توحید مفضل را آورده است، چرا که به باور او این رساله ارتباط تام و تمام با موضوع کتاب دارد.

محتوای کتاب، بسیار مفید و کاربردی است؛ در این شش بخش، مباحثی همچون مطالب زیر بررسی می‌شود:

• بخش اول، درباره کلیاتی در علم پزشکی است و حاوی مباحثی از قبیل وجه نام‌گذاری طبیب به این نام، استحباب تداوی، جواز تداوی با داغ کردن، کراهت تداوی بدون ضرورت، زیان پیاده‌روی برای بیمار، جواز مراجعه به طبیب غیر مسلمان، استحباب تداوی با صدقه و … است.
• بخش دوم، به مبحث حجامت و فصد اختصاص دارد و مشتمل‌بر مطالبی از قبیل چهار تا بودن دوا، پیامبر و حجامت، ایام مناسب حجامت، نهی از حجامت در حالت ناشتا، مواد غذایی مفیدِ پیش از حجامت و پس از آن و … است.
• بخش سوم، پیرامون بیماری‌ها و درمان آن‌هاست و مباحثی از قبیل تب، درمان تب، درمان ضعف، درمان هم و غم، درمان بادهای دردآور، سردی و رطوبت، علل جذام و راه درمان آن، درمان نیش عقرب و سایر سموم و … را در بر دارد.
• بخش چهارم، در موضوع استشفاء است و موضوعاتی مانند استشفاء با آیات قرآن، استشفاء با تربت امام حسین علیه‌السّلام و … را در بر دارد.
• بخش پنجم، درباره خواص درمانی غذاها، گیاهان و سبزیجات است.
• بخش ششم، در خصوص درمان با روغن‌ها، شیرها و برخی مواد دیگر است.

طبق مطالب نرم‌افزار جامع طب مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، می‌توان گفت طب روایی در بین مسلمانان، علی‌الخصوص در گذشته، از جایگاه ویژه و ارزنده‌ای برخوردار بوده است؛ چرا که به اعتقاد مسلمانان، طب روایی از منبعی سرچشمه گرفته است که اشتباه و خطا در آن راه ندارد؛ وحی، چیزی نیس که بتوان آن را زیر سوال برد و اشتباه قلمداد نمود؛ خواه ما به علم آن دست یافته باشیم و خواه هنوز به آن دست پیدا نکرده باشیم.

در این میان برخی از نگاشته‌ها، درخشان‌تر به نظر می‌رسند؛ زیرا مؤلفینِ آن‌ها با فضل و دانشی که داشته‌اند، از میان انبوه روایات طبی، معتبرترین و سودمندترینِ آن‌ها را برگزیده‌اند.

مرحوم قزوینی، از متخصصین علوم اسلامی بوده که با دانش حدیث و فقه، آشناییِ کامل داشته است؛ از سویی ذوق و سلیقه او نیز قابل توجه است؛ کتاب «طب الصادق علیه‌السّلام»، نمونه‌ای کامل از علم و دانش در کنار ذوق و سلیقه‌ی مؤلف است؛ مؤلف، با احاطه‌ای که بر احادیث دارد، مجموعه‌ای کامل از روایات پزشکی حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) را جمع‌آوری کرده و به‌زیبایی آن‌ها را مدون و منظم نموده است؛ به‌گونه‌ای که استفاده از آن برای کسانی که آشنایی به زبان عربی دارند، کار آسانی است. ترجمه‌ها نیز می‌توانند بسیار مفید و کارگر واقع شوند. امید است احادیث طبی ائمه را خوانده و به آن‌ها عمل کنیم تا جامعه‌ای سرشار از سلامتی و نشاط را بسازیم.

به قلم: علیرضا محمودی‌فرد-محقق طب اسلامی و مدرس دانشگاه‌ها