پمپ انسولین و عملکرد آن / علیرضا محمودی فرد

به گزارش پایگاه خبری کلام ماندگار، امروزه اهمیت کنترل قندخون بر احدی پوشیده نیست؛ همه از یک بیماری خاموش و مخوف به‌نام دیابت، واهمه دارند؛ مرضی که می‌تواند کارکرد اندام‌های مختلف بدن همچون قلب و عروق، مغز، چشم‌ها، کلیه‌ها و … را مختل کند؛ قند خون باید کنترل شود، تا دیابت بروز نکند؛ ديابت، يك بيماري مزمن است و اکثر محققان بر این عقیده هستند که درمان قطعی و دائمی ندارد و صرفا می‌بایست کنترل شود، که در این بین، نقش خودکنترلی بیمار، از هر چیز دیگری، کلیدی‌تر و موثرتر است. هدف اصلی از درمان ديابت، تنظيم سطح قندخون براي كاهش پيشرفت عوارض مزمن بيماري است. مبتلايان به ديابت باید بیاموزند كه چگونه بيماري خود را مهار كنند تا بتوانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشيده و لذت بيشتری از زندگي خود ببرند.

يكي از ابزارهای نوين مهار ديابت، پمپ انسولین است؛ پمپ انسولين به‌طور مستمر و منظم در طی فواصل زمانی معين، مقادیر اندكي انسولين به بدن منتقل می‌كند؛ این قابلیت، امكان ثبات و متعادل بودن قندخون را فراهم مي‌كند و دیگر نیازی به تزریق انسولين توسط سرنگ وجود ندارد. با استفاده از پمپ انسولین، بيمار آزاد خواهد بود تا تصمیم بگيرد چه زمانی غذا بخورد، چه زمانی بخوابد و يا ورزش كند. استفاده‌كنندگان از پمپ انسولین می‌گویند كه با استفاده از آن، با چالش‌هاي روزانه كمتر روبرو بوده، انعطاف‌پذیري بيشتری داشته و در مورد آينده، نگرانی كمتری دارند. %۹۷ از افرادی كه از پمپ انسولین استفاده می‌كنند، معتقدند كه هرگز دوباره به روش تزریق انسولين با سرنگ باز نخواهند گشت؛ اما پمپ انسولین لزوما برای همه بيماران مناسب نيست. اين وسيله يك ابزار ظريف است و بيماران مايل به استفاده از پمپ انسولین، باید در مورد استفاده از آن، خودپايشي قندخون و تعیین دوز انسولین، آموزش‌هاي ويژه دريافت كنند.

پمپ‌هاي انسولين، ابزارهاي كامپيوتري كوچكي به اندازه يك تلفن همراه يا ماشين‌حساب كوچك هستند كه براي انفوزيون زيرجلدي مداوم انسولين به‌كار مي‌روند و عملكرد طبيعي پانكراس را تقليد مي‌كنند. بسياري از افراد خصوصا نوجوانان، استفاده از دستگاه دريافت مداوم انسولين (پمپ انسولین) را به تزريقات مكرر ترجيح مي‌دهند.

هرچند كه با تزريق انسولين افراد بسياري قادر به حفظ زندگي و سلامتي خود شده‌اند، اما هم پزشكان و هم بيماران اميدوارند كه با پیشرفت فنون بشري روزي تزريق انسولين جاي خود را به روش‌هاي ديگر بدهد.

امروزه فناوری ساخت سرنگ‌ها و سوزن‌هاي تزريق انسولين، بسيار پیشرفت كرده است. قلم‌هاي انسولين و پمپ‌ها نيز تزريق انسولين را خيلي آسان‌تر كرده‌اند، اما همچنان جستجو براي پيدا كردن يك راه‌حل جايگزين براي مصرف انسولين، ادامه دارد و دانشمندان هم پيشرفت‌هاي جديدي در روش‌هاي تجويز انسولين داشته‌اند.

پمپ داراي يك سرنگ سه ميلی‌لیتری است كه از طريق يك لوله پلاستيكي بلند و نازك به كيندل يا كاتترتفلوني وصل شده است؛ به اين قسمت، ست تزريق گفته مي‌شود، سوزن در داخل بافت زيرجلدي (معمولا بر روي شكم) فرو رفته و توسط چسب يا پانسمان شفاف، ثابت مي‌شود. در انواع جديدتر، سوزن بيرون كشيده شده و فقط كاتتر نرم در محل باقي می‌ماند؛ سپس پمپ مي‌تواند در داخل جيب لباس بيمار و يا روي كمربند بسته شود.

مخزن پمپ معمولا گنجايش انسولين لازم براي ۳-۲ روز را دارد و بعد از خالي شدن بايد دوباره آن را پر كرد. در پمپ از انسولين سريع‌الاثر استفاده مي‌شود كه مقداري از آن به‌طور آهسته و پيوسته و با يك سرعت ثابت و مقداري هم به‌صورت وهله‌اي همراه با هر وعده غذا به بدن تزريق مي‌شود.

استفاده‌كنندگان از پمپ انسولین مي‌توانند به‌آساني با برنامه‌ريزي پمپ، مقدار انسولين لازم را دريافت نمايند. پمپ به آن‌ها كمك مي‌كند كه بر اساس مقدار غذايي كه در هر روز مصرف مي‌كنند و همچنين بر مبنای ميزان فعاليت روزانه‌اي كه دارند، مقدار انسولين خود را تنظيم كنند؛ اين بيماران مجبور هستند كه سطح قندخونشان را در روز به دفعات مكرر و بیشتر از زماني كه از سرنگ براي تزريق انسولين استفاده مي‌كردند، اندازه‌گيري كنند؛ با اين حال بسياري از بيماران علاقه وافري به پمپ انسولین پيدا مي‌كنند، به اين علت كه آن‌ها را قادر مي‌سازد كه سبك زندگي انعطاف‌پذيرتري داشته باشند.

پمپ انسولين، يك دستگاه است و به حالات و مشكلات درون بدن بيمار آگاه نيست؛ يا به‌عبارتي پمپ انسولین، ادراك حسي ندارد؛ در واقع، پمپ يك لوزالمعده مصنوعي نيست، فقط دستگاهي است كه به‌خوبي نقش يك لوزالمعده را تقليد می‌کند، اما كاملا شبيه يك لوزالمعده سالم و واقعي نيست و کاملا مصنوعی است؛ پمپ‌های انسولین نمي‌توانند به‌طور خودكار عمل كنند؛ نمي‌توانند در مورد مقدار انسولين مورد نياز و يا زمان دريافت انسولين، تصميم‌گيري كنند؛ در حقیقت، آن‌ها هوشمند نیستند؛ لذا خود بيمار مهم‌ترين نقش را در درمان با پمپ انسولين دارد؛ پمپ بدون دخالت بيمار، هيچ كاري انجام نمي‌دهد و هر چيزي كه در اداره كردن ديابت به روش تزريق انسولين با سرنگ اهميت دارد، در مورد پمپ انسولین هم صدق مي‌كند. براي استفاده از پمپ انسولین، بيمار بايد بتواند قند خون خود را در روز به دفعات اندازه‌گيري كند و ياد بگيرد كه بر اساس نتايج آن، مقدار انسولين، غذاي مصرفي و فعاليت فيزيكي خود را تعديل نمايد. نكته قابل توجه در مورد پمپ انسولین، اين است كه پمپ، ديابت را درمان نمی‌كند، فقط روش متفاوتي براي دريافت انسولين مورد نياز بدن قلمداد مي‌شود.

در سال‌هاي اخير درمان با پمپ انسولين در بين بيماران جوان مبتلا به ديابت، رواج روزافزونی يافته است. اكثر مطالعات نشان داده‌اند كه در كوتاه‌مدت، نتايج حاصل از درمان با پمپ انسولين از نتايج درمان با تزريق انسولين به شيوه‌هاي رايج، بهتر است؛ ولي هنوز مطالعات كافي درباره اثرات درازمدت درمان با پمپ انسولين، انجام نشده است.

انجمن ديابت امريكا در بين سال‌هاي ۲۰۰۱ الي ۲۰۰۴، مطالعه‌اي انجام داده است كه به مقايسه كاربرد پمپ انسولين و روش تزريق انسولين با سرنگ، پرداخته است؛ در اين مطالعه ۵۲ بيمار مبتلا به ديابت نوع ۱، با متوسط سني ۷ سال، مورد بررسي قرار گرفتند؛ نتايج مطالعه نشان داد كه سطح هموگلوبين گليكوزيله در گروه پمپ، نسبت به گروه تزريق انسولين، بعد از يك سال كاهش يافت؛ همچنان ميزان انسولين روزانه در گروه پمپ، بعد از يك سال تغييري نداشت، در حالي كه در گروه ديگر، اين مقدار افزايش يافت. هيپوگليسمي در گروه پمپ، كمتر اتفاق افتاد و كتواسيدوز ديابتي ۵ مورد در گروه پمپ و ۲ مورد در گروه تزريق مشاهده شد. نتايج مطالعات نشان مي‌دهند كه استفاده از پمپ در كودكان كمتر از ۱۲ سال، موثرتر از تزريق انسولين است، وليكن آموزش‌هاي مداوم و دقيق براي پيشگیری از وقوع كتواسيدوز ديابتي، لازم و ضروري است.

به قلم: علیرضا محمودی‌فرد – محقق و مدرس دانشگاه‌ها