معرفی کتاب طب‌النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) و ضرورت پرداختن به آن / علیرضا محمودی فرد

به گزارش پایگاه خبری کلام ماندگار، پیشوایانی دینی که به‌عنوان کامل‌ترین دین مطرح است، در زمینه‌های مختلفی، ذکر احادیث داشته‌اند که از مهم‌ترینِ این زمینه‌ها، مباحث طبی است. روایات پزشکی را در تقسیمی، بر سه گونه دانسته‌اند:

1. احادیثی که دربردارنده اعجازِ پیشوایان دین در درمان بیماری‌ها است؛ ۲٫ روایت‌هایی که در مورد پیشگیری از بیماری‌ها وارد شده است و ۳٫ احادیثی که درباره درمان بیماری‌ها نقل شده است، که آن‌ها نیز بر دو گونه‌اند؛ یکی، درمان از طریق شفا خواستن به‌وسیله قرآن و دعا و دیگری درمان از طریق دارو.

محمدی ری‌شهری، مؤلف دانش‌نامه‌ی احادیث پزشکی معتقد است این سه دسته احادیث، قابل عرضه به عموم مردم هستند، مگر بخش دوم از دسته سوم؛ یعنی روایاتی که در درمان بیماری‌ها، دارویی خاص را تجویز نموده‌اند، که مبنای عمل قرار گرفتن آن‌ها، بدون ارزیابیِ کامل، صحیح نیست و بهترین راه ارزیابی، آزمایش تجربی آن‌ها است.

لذا امید است در آینده بیشتر روی این روایات، آزمایش و تحقیق شده و نتایج اعلام شود.

طِبّ النّبی (صلی الله علیه و آله و سلم)، کتابی است به زبان عربی و در موضوع طب که قواعد و خواص خوراکی‌ها را از طریق روایات پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و سنت نبوی بیان می‌کند؛ این کتاب نوشته جعفر بن محمد مستغفری متوفای ۴۳۲ق است؛ در مذهب نویسنده و همچنین انتساب و صدور روایات این کتاب از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میان موافقان و مخالفان کتاب، اختلاف است. این کتاب یکی از مآخذ بحارالانوار است و علامه مجلسی آن را به‌صورت کامل در جلد ۵۹ بحار الانوار نقل کرده است.

مولف کتاب، ابوالعباس، جعفر بن محمد بن معتز بن محمد بن مستغفر بن فتح بن ادریس مستغفری نسفی سمرقندی نخشبی حنفی، معروف به ابوالعباس مستغفری بوده که در سال ۳۵۰ هجری در شهر نسف در نزدیکی سمرقند و در خانواده‌ای اهل علم، به دنیا آمد؛ مذهب مستغفری دقیقا مشخص نیست؛ علامه مجلسی و شیخ طوسی او را شیعه می‌دانند، اما صاحب ریاض، احتمال حنفی بودن او را تقویت کرده است؛ او در جمادی الاولی سال ۴۳۲ هجری در شهر نسف درگذشت.

هر کسی که مختصر آشنایی با متون اسلامی و روایات داشته باشد، اهمیت مسائل بهداشتی و طب را در نظر اسلام به‌خوبی درک می‌کند و به‌خاطر شدت اهتمام ائمه اطهار (علیهم‌السلام) و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به این موضوع است که تعدادی از علمای شیعه در صدد جمع‌آوری روایات و نکات ذکر شده در آن‌ها در موضوع طب برآمده‌اند؛ حاصل تلاش آنان نیز نگاشته شدن چندین کتاب در موضوع طب، با عنوان «طب‌النبی» یا «طب‌الأئمة» و … است؛ از جمله‌ی کسانی که به این مهم پرداخته‌اند، می‌توان به این افراد اشاره کرد:

• ابن السنی دینوری، متوفای ۳۶۳ هجری قمری
• ابو نعیم اصفهانی، متوفای ۴۳۲ هجری قمری
• ابو الحسن حموی، متوفای ۷۲۰ هجری قمری
• شمس الدین ذهبی، متوفای ۷۴۸ هجری قمری
• ابن قیم الجوزیة، متوفای ۷۵۱ هجری قمری
• جلال‌الدین سیوطی، متوفای ۹۱۱ هجری قمری
• عبدالملک بن حبیب اندلسی، متوفای ۲۳۸ هجری قمری

در این کتاب، حدود ۱۵۵ روایت نبوی گردآوری شده که موضوع همه آن‌ها طب و سلامة‌الأبدان است و اکثر آن‌ها روایات کوتاهی هستند که از یکی دو سطر تجاوز نمی‌کنند؛ کم بودن حجم کتاب بدان‌سبب است که غالب روایات آن، بسیار کوتاه و مختصر و مفید بوده و هیچ‌گونه فصل‌بندی هم در آن انجام نشده است؛ هر چند مؤلف سعی کرده روایات کلی‌تر و مشتمل‌بر قواعد اصلی طب را در ابتدای کتاب بیاورد و از اواسط کتاب، روایات موردی، درباره غذاها و آثار خاص را ذکر نماید؛ مؤلف کتاب، که قصدش تهیه کتابی طبی بوده، تنها متن روایات را نقل نموده و اَسناد همه آن‌ها را حذف کرده و به ذکر قال (ص) و قال رسول اللّه (ص)، اکتفا نموده است.

این کتاب، یکی از مآخذ کتاب ۱۱۰ جلدی بحارالانوار است و علامه مجلسی آن را به‌صورت کامل در جلد ۵۹ بحارالانوار نقل می‌کند.

همچنین محقق طوسی، در کتاب آداب المتعلمین از آن نام برده و می‌گوید: «از جمله علومی که لازم است انسان یاد بگیرد، طب است و در این زمینه استفاده از کتاب امام، ابوالعباس مستغفری به‌نام طب‌النبی (ص)، بسیار نیکوست.»

گرچه عالمانی همچون علامه مجلسی، که قائل است به اینکه در بحار، تنها روایات معتبر و مورد اعتماد را نقل می‌کند، تمام این کتاب را در بحارالانوار نقل کرده است، به نظر علامه مجلسی، اکثر روایات این کتاب، از طریق عامه نقل شده است.

مؤلف به‌جهت اختصارِ کتاب و وحدت موضوع، آن را فصل‌بندی نکرده و از ابتدای کتاب با عبارت «قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله» شروع نموده و با همان سیاق نیز کتاب را به اتمام رسانده است؛ تنها نکته در سیاق کتاب، این است که اولین روایات کتاب، روایاتی جامع و قواعدی کلی است و از اواسط کتاب، روایات موردی، که درباره غذای خاص و یا اثری مخصوص است، شروع شده است.

تنها شرحی که بر این کتاب، یافت شده از خاتون‌آبادی است، چنان که آقا بزرگ نیز در الذریعه اشاره کرده است؛ همچنین ترجمه‌ای به زبان فارسی با عنوان روش تندرستی در اسلام که ترجمه طب‌النبی (صلی الله علیه و اله و سلم) و طب الصادق (علیه‌السّلام) بوده به چاپ رسیده است.

امید است که محققان و اساتید طب، برای بررسی و تحقیق در خصوص احادیث این کتاب، تلاش جدی به خرج داده و خروجی‌های خوبی در این خصوص حاصل شود تا احادیث معتبر طبی، همگی مشخص شوند؛ سپس می‌توان با قاطعیت گفت مطمئنا عمل به فرامین و سفارشات طبی پیامبر خوبی‌ها و مهربانی‌ها که همگی برگرفته از وحی بوده‌اند، تاثیر بسیار زیادی در سلامت جسمی و روانی انسان دارند.

به قلم: علیرضا محمودی‌فرد-محقق طب اسلامی و مدرس دانشگاه‌ها