معرفی کتاب طب‌الرضا (علیه‌السّلام) و اهمیت مطالعه‌ی آن / علیرضا محمودی فرد

به گزارش پایگاه خبری کلام ماندگار، دین مبین اسلام به‌عنوان کامل‌ترین و مترقی‌ترین دین، که پس از ادیان ابراهیمیِ یهودیت و مسیحیت، با کامل‌ترین پکیج زندگی برایسعادت انسان عرضه شد، برنامه‌ی جامعی را برای زندگی درست انسان‌ها ارائه نموده است که در آن در همه زمینه‌ها، صحبت به میان آمده است؛ مطمئنا اگر به تمام سفارش‌ها و فرامین دین اسلام عمل شود، انسان زندگی بی‌نظیری را تجربه خواهد کرد؛ از زمینه‌های بسیار کاربردی و جذاب دین، شاخه‌ی پزشکی آن است که اهمیت آن در زنگی، غیر قابل انکار است؛ هر بار که تحقیقی جامع و اصولی و استاندارد روی یکی از فرامین یا توصیه‌های پزشکی دین اسلام انجام می‌شود، صحت و ثقم آن نیز پس از انجام آزمایش‌ها و مطالعات، تایید می‌شود؛ در این مورد، نیازمندی به تلاش محققان دانشگاهی جامعه پزشکی مسلمانان، بیش از پیش حس می‌شود. یکی از کتب عالی در این زمینه، کتاب طب‌الرضا (علیه‌السّلام) است که در آن به سفارش‌های طبی عالِم آل محمد، حضرت علی بن موسی الرضا المرتضی (علیه الاف التحیت و الثناء) پرداخته شده است.

کتاب طِبُّ الإمام الرّضا علیه‌السلام یا اَلرّسالَةُ الذّهبیة، مشهور به طب‌الرضا (علیه‌السّلام)، رساله‌ای است که حضرت امام رضا (علیه‌السّلام) آن را به درخواست مأمون عباسی در باب طب و معالجات بدن نگاشت. سید مرتضی عسکری در تحقیق این کتاب، سند روایت را تأیید می‌کند.

به طب‌الرضا (علیه‌السّلام)، «الرسالة الذهبیة» نیز گفته می‌شود، زیرا حضرت علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) این مطالب را به درخواست مأمون خلیفه عباسی فرموده و مأمون دستور داده که آن را با آب طلا بنویسند و به همین دلیل به رساله ذهبیه، مشهور شد.

این کتاب (رساله ذَهَبیه یا مُذَهّبه) با اسناد مختلفی در کتاب‌های روایات و اخبار، نقل شده است؛ از جمله موسی بن علی بن جابر سلامی می‌گوید: «استاد بزرگوار ما سدیدالدین یحیی بن محمد بن علیان خازن می‌فرمود: ابو محمد حسن بن جمهور برای من نقل کرد که پدرم از ملازمان خاص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) و اکثرا در خدمت او بوده و از احوالش باخبر بود، از جمله در سفر از مدینه به خراسان، ملازم خدمت بود تا وقتی که حضرت در طوس شهید شد؛ می‌گفت وقتی مأمون به نیشابور مجلسی ترتیب داد و از حضرت رضا (علیه‌السّلام) و جماعتی از اطباء و فلاسفه دعوت کرد، از جمله یوحنا بن ماسویه و جبرئیل بن بختیشوع و صالح بن سلهمه هندی حضور یافتند؛ سخن از هر جانب به میان آمد، تا به رشته طب و معالجات بدن کشید؛ مأمون و دانشمندان گرم سخن شدند و سر و صداها بلند شد و در کیفیت ترکیب بدن از عناصر و اضداد و ضرر و نفع غذاها و علل و اسباب مرض‌ها بحث می‌کردند؛ در میان همه سر و صداها، امام (علیه‌السّلام) ساکت بودند، مأمون پرسید: شما در این مورد چه می‌گوئید؟ در سخنان ما و علمی که هر کس ناچار است کما بیش از آن بداند یا اشخاصی معین کاملا و یا به‌قدر ضرورت از آن اطلاع داشته باشند؛ امام رضا (علیه‌السّلام) فرمودند: نزد من نیز تجربیات و اطلاعاتی هست که بر اثر مرور زمان و آزمایش‌های گوناگون، به صحت و درستی آن‌ها یقین کرده‌ام، به اضافه آنچه از گذشتگان بر آن توفیق یافته‌ام از چیزهایی که انسان نمی‌تواند آن‌ها را ندیده بگیرد و متروک بگذارد، ولی آن‌ها را به‌صورت یک کتاب جمع‌آوری خواهم کرد. مأمون برای کاری که در آن شتاب داشت به بلخ مسافرت کرد و حضرت رضا (علیه‌السلام) در نیشابور ماندند؛ مأمون از بلخ نامه‌ای نوشت و تقاضا کرد فصلی از آنچه مورد نیاز است و از زیر تجربه و آزمایش نیکو بر آمده است بنویسد؛ امام رضا (علیه‌السّلام) تقاضای او را قبول کردند و نامه‌ای را مرقوم فرمودند.

علامه عسکری در تحقیق این کتاب می‌نویسد: برای این رساله، سند مشهوری از ابن جمهور که ملازم حضرت از مدینه تا نیشابور بوده است، ذکر شده و این شخص تصریح کرده که من حضور داشتم و حضرت این نامه را به مامون نوشتند؛ علما و محدثین هم با اتکا به گفته ابن جمهور، این نامه را از حضرت می‌دانند.

در آغاز محتوای این اثر، بدن انسان به یک مملکت تشبیه شده که قلب، پادشاه آن است و رگ‌ها کارگران آن و تمام بدن، کشور و محل حکومت اوست و دست و پا، دو چشم، لب‌ها، زبان و دو گوش، یاران آن و معده، شکم و سینه، گنجینه‌های آن است.

سپس به چگونگی و مقدار خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، شیوه صحیح خوردن و آشامیدن و راه پیشگیری از بیماری‌هایی که بر اثر تغییر آب و هوا به‌وجود می‌آیند، دستورات بهداشت عمومی، مزاج‌های مختلف بدن، چگونگی خواب و استراحت و بهداشت دهان و دندان و بیان مراحل عمر و شیوه صحیح حجامت و فصد و همچنین شرائط صحیح نزدیکی و تناسل بیان شده است.

از قدیم برای این کتاب، شرح‌ها و ترجمه‌هایی نوشته شده است؛ منتجب‌الدین در فهرست خود شرحی بر این کتاب از ابوالرضا راوندی با عنوان «ترجمة العلوی للطب الرضوی» یاد می‌کند؛ در سال‌های اخیر نیز ترجمه‌هایی بر این اثر با عنوان «طب و درمان در اسلام» با تحقیق سید مرتضی عسکری و ترجمه کاظم خلخالی و «طب و بهداشت از امام رضا علیه‌السّلام» ترجمه نصیرالدین امیر صادقی نوشته شده است.

مسلما مباحث طب‌الرضا (علیه‌السّلام) برای همه افراد من‌جمله محققین، اساتید، دانشجویان و تمامی اقشار جامعه اسلامی، توصیه شده و طبیعتا شگفتی‌های زیادی را برای آنان به همراه خواهد داشت. امید است بتوانیم با منابع نور که مشتق شده از نور الهی هستند، به‌سَمت جامعه‌ای سالم و تندرست حرکت کنیم.

به قلم: علیرضا محمودی‌فرد-محقق طب اسلامی و مدرس دانشگاه‌ها