توضیحی مختصر در مورد پمپ انسولین و کارکرد آن

کلام ماندگار / دیابت، بیماری خاموش و معضل جهانیِ امروز بشر است؛ یکی از بیماری‌هایی که جمع کثیری از افراد را در سراسر جهان درگیر کرده است؛ سبک زندگی غیر اصولی و نامنطبق بر خلقت انسان، باعث شده است که بیماری دیابت، از جمله‌ی معضلات زندگی بشر شود؛ هم بسیاری از افراد را آزار دهد و هم تعداد کثیری از بیماران را به کام مرگ یا عوارض شدید بکشاند؛ خواب نادرست و غیر استاندارد، تغذیه‌ی غیر اصولی، کم تحرکی فرد، عدم وجود آرامش و … همگی در بروز مرض قند، نقش دارند؛ با توجه به عوارض بزرگ دیابت روی ارگان‌های مختلف بدن، اهمیت کنترل قند خون بر کسی پوشیده نیست؛ همه حق دارند از یک بیماری خاموش و مخوف به‌نام دیابت، ترس داشته و برحذر باشند؛ مرضی که می‌تواند کارکرد اندام‌های مختلف بدن همانند قلب و عروق، اعصاب، مغز، چشم‌ها، کلیه‌ها و … را مختل کند؛ قند خون باید کنترل شود، تا فرد دچار دیابت نشود و در این بین هیچ‌کس به‌اندازه‌ی خود فرد نقش ندارد؛ ديابت، جزو بيماري‌های مزمن تلقی می‌شود و غالب محققان بر این عقیده هستند که دیابت، درمان قطعی و دائمی ندارد و صرفا می‌بایست با تلاش خود فرد، کنترل شود. هدف، تنظيم سطح قند خون براي كاهش پيشرفت عوارض مزمن بيماري است. يكي از ابزارهای جدید و خوب مهار ديابت، پمپ انسولین است؛ پمپ انسولين به‌طور مستمر و منظم در طی فواصل زمانی معين، مقادیر اندكي انسولين به بدن منتقل می‌كند و امكان ثبات و متعادل بودن قند خون را فراهم مي‌كند و فرد دیگر نیازی به تزریق انسولين با سرنگ ندارد. با استفاده از پمپ انسولین، بيمار آزاد خواهد بود تا تصمیم بگيرد چه زمانی بخورد، چه زمانی بخوابد و يا هر کاری می‌خواهد انجام دهد؛ افراد با استفاده از آن، با چالش‌هاي روزانه‌ی كمتری روبرو شده، انعطاف‌پذیري بيشتری داشته و در مورد آينده، نگرانی كمتری دارند.

پمپ‌هاي انسولين، ابزارهاي كامپيوتري كوچكي به اندازه يك موبایل يا ماشين‌حساب كوچك هستند كه براي ورود مداوم انسولين به بدن به‌كار مي‌روند و عملكرد پانكراس را تقليد مي‌كنند. بسياري از افراد مخصوصا نوجوان‌های مبتلا به دیابت، استفاده از پمپ انسولین را به تزريقات مكرر با سرنگ، ترجيح مي‌دهند.

اولین پمپ انسولین ساخته شده، آجر بزرگ آبی نامیده شد؛ این نام به‌خاطر سایز و ظاهر این پمپ انسولین به آن داده شد و برای کسانی طراحی شده بود که نیاز به تزریق انسولین داشتند. اولین پمپ انسولین‌ها، کنترل و سیستم ایمنی نداشتند. با پیشرفت علم و تکنولوژی، پمپ‌های انسولین، کوچک‌تر شدند و استفاده از آن‌ها راحت‌تر شد. امروزه پمپ‌های انسولین، دارای قابلیت تنظیم دستی یا اتوماتیک هستند، کوچک‌تر شده‌اند (به‌اندازه‌ی یک کف دست) و استفاده از آن‌ها برای افراد مبتلا به دیابت، بسیار ساده‌تر شده و همچنین پمپ انسولین جدید، دارای مانیتور برای نمایش میزان قند خون می‌باشد. استفاده از پمپ انسولین موجب افزایش حس اعتماد به نفس و آزادی در اشخاص مبتلا به دیابت می‌شود.

دستگاه انسولین پمپ، یکی از تجهیزاتی است که در درمان بیماری قند خون، انقلاب ایجاد کرد. پمپ انسولین، دستگاهی است که فرد را از تزریق‌های روزانه‌ی انسولین، نجات می‌دهد و تنها با همراه داشتن یک دستگاه کوچک با خود، فرد دیگر نیازی به تزریق ندارد؛ علاوه‌بر این، استفاده از دستگاه پمپ انسولین باعث می‌شود که انسولین خون در طول شبانه‌روز ثابت باقی بماند. در حالت عادی فرد با تزریق انسولین به‌وسیله سرنگ، مقدار زیادی انسولین را وارد خون می‌کند که پس از مدتی این مقدار کاهش می‌یابد و فرد مجدد مقدار زیادی را تزریق می‌کند؛ اما پمپ انسولین، این مشکل را ندارد و همواره مقدار انسولین خون را ثابت نگه می‌دارد. پمپ انسولین، دستگاهی کوچک است که به بدن متصل و به‌وسیله یک کاتتر مخصوص و یک سوزن در زیر جلد تعبیه می‌شود. داخل دستگاه معمولا نیم تا یک واحد در ساعت، انسولین ریخته می‌شود و این انسولین با میزان مشخصی به‌صورت زیر جلدی تزریق می‌شود. انسولین مورد استفاده در پمپ انسولین، انسولین رگولار یا انسولین سریع‌الاثر دیگری مثل انسولین لیسپرو یا آسپارت است؛ در واقع می‌توان گفت به‌کمک پمپ انسولین، انسولین به‌طور مداوم به‌صورت زیر جلدی وارد بدن می‌شود؛ علاوه‌بر این، بیماران دیابتی می‌توانند قند خونشان را بررسی کنند و برحسب میزان قند و مواد نشاسته‌ای که در وعده غذایی خود مصرف می‌کنند، به پمپ دستور دهند که دز بیشتر یا کمتری را وارد بدن ‌کند. به‌عنوان نمونه، فرد مبتلا به دیابت می‌تواند قبل از صبحانه، قند خونش را اندازه بگیرد و به پمپ دستور دهد، ۱۰ واحد بیشتر انسولین به بدنش تزریق کند.

از آنجایی که نحوه انتقال انسولین به بدن مشابه لوزالمعده است، در نتیجه فرد می‌تواند قند خون خود را دقیق‌تر کنترل کند و در محدوده نزدیک به طبیعی نگه دارد؛ کنترل دقیق قند خون باعث کاهش HbA1c و در نتیجه کاهش و تعویق در بروز عوارض دیررس دیابت می‌گردد، به‌طوری‌که عوارض چشمی تا %۴۷، عوارض کلیوی تا %۵۴ و عوارض عصبی تا %۶۰ کاهش می‌یابد.

آنچه که پمپ انسولین را بسیار شبیه به لوزالمعده می‌کند، آن است که این دستگاه همواره مقدار مشخصی از انسولین را به‌طور مداوم و آهسته، به‌عنوان دز پایه (بازال) در زیر پوست تزریق می‌کند. پیش از مصرف هر وعده غذایی، استفاده‌کننده‌ی پمپ می‌تواند دستگاه را برای تزریق مقدار مشخصی انسولین سریع‌الاثر، تنظیم کرده و از بالا رفتن قند خون بعد از غذای خود جلوگیری کند؛ میزان انسولین تزریقی پمپ در طول روز، بر حسب نیاز مصرف‌کننده، قابل تنظیم و تغییر می‌باشد.

به قلم: علیرضا محمودی‌فرد- محقق و مدرس دانشگاه‌ها