آشنایی با پیدایش علم شیمی / آنیتا شکری

به گزارش کلام ماندگار /

شناسایی و پیدایش علم شیمی
تعریف علم شیمی هر چند که نامشخص است و مفهومی متفاوت دارد اما میتوان گفت که علم شیمی علم مواد،شناسایی و تبدیل مواد به یکدیگر است و با ترکیب ،ساختار مواد ونیروهای برپا دارنده این ساختار ها سر و کار دارد.درنمای کلی شیمی در جایی میان رشته فیزیک و زیست شناسی قرار می گیرد و از آن به عنوان یک دانش بنیادی یاد می شودو شاید بتوانیم انواع واکنش های شیمیایی را کانون علمی شیمی بدانیم.
واژه شیمی از کلمه کیمیا در زبان مصری باستان به دست آمده است که کیمیا هم از واژه خامه یا خمه به معنای زمین سیاه برگرفته شده است.
شیمی جدید در اواخر سده هجدهم میلادی پیداشد و طی صد هاسال تکوین یافت که دوره تکوین شیمی جدید را به پنج دوره تقریبی تقسیم کرد.

۱–دوره هنرهای تجربی    

ابتدا علم شیمی در هنرهاوابزارالاتی  که در تمدن های باستان وجود داشت دیده شدمانندساخت اشیای سفالی٫استخراج فلزات ٫پخت نان که اینها نمونه ای از مهارت باستانیان بوده است .وجود دوسر بند ازجنس طلا مربوط به ۷۰۰-۷۵۰پ م در تبس که نشان دهنده آشنایی تمدن مصرباستان با متالوژی است  .در آن دوره ساکنان باستانی سرزمین مصر مهارت های فراوانی در این هنر ها داشته اند اما از چگونگی و زمان تکوین آنها اطلاعاتی وجود ندارد.این هنرها طی این دوره پیشرفت قابل توجهی داشته اما این پیشرفت ها براساس تجربه بوده و براساس علم نبوده است.

 ۲–دوره یونانیان.

در این دوره اساس شیمی برگرفته از درک پدیده ها و حتی خود طبیعت بوده است .دو نظریه یونانی اهمیت فراوانی داشته الف)تمام مواد موجود بر روی زمین از چهار عنصر آب -خاک -آتش-هوا بانسبت های متفاوت تشکیل شده است )نظریه ی وجود اتم که توسط لیوکیپوس بیان گردید و توسط دموکریتوس گسترش یافت.

۳–دوره کیمیا گری.

سنت یونان باستان و سنت صنایع دستی مصر در شهراسکندریه مصر به یکدیگر رسیدند و نتیجه این اتحاد پیدایش کیمیا گری بوده است .کتاب هایی در اسکندریه نوشته شدکه شامل نمودار هایی از دستگاه های شیمیایی و شرح بسیاری از عملیات آزمایشگاهی مانند نمونه تقطیر ٫تبلورو تصعید است .در این زمان برخی از مردم دوست داشتند فلزات ارزان را به فلزات گرانبها تبدیل کنند و به اعتقاد آنها ماده ای که می توانست این عمل راانجام دهد سنگ فلاسفه بود. بعد از این دوره توسعه شیمی مدرن و جدید بسیار آهسته و دشوار طی می شد اما یک شیوه علمی برای این علم در میان مسلمانان در حال پیدایش بودبه طوری که در سده هفتم میلادی مراکز تمدن یونانی به وسیله ی مسلمانان فتح شد و علم کیمیاگری به دست مسلمانان افتاد و اساس کار کیمیا گری را مسلمانان تشکیل دادند       رابرت بویل که امروزه اورانخستین شیمی دان مدرن و از پایه گذاران شیمی جدید می دانند نظریه های متفاوتی را ارائه کرد.او عقیده ارسطورا که جهان از چهار عنصر آب -خاک-آتش -هوا تشکیل شده است را رد کردو به جای آنها  عناصر نمک ،گوگرد،جیوه را عناصر سازنده جهان نامید که این نظریه بعد ها نقص شد ولی او برای اولین بار میان شیمی و کیمیا تفاوت قائل شد و نظریه ی جدیدی را وارد کرد که ذرات اولیه و اتم  وجود دارد که با ایجاد پیوند با یکدیگر ترکیب های جدیدی می سازند.

۴–دوره فلوژیستون.

در این دوره نظریه فلوژیستون به نام یک جز از آتش رواج داشت که بعد ها این نظریه رد شد.

 ۵–دوره شیمی جدید.  

آنتوان لاوازیه نظریه فلوژیستون را به آرامی بر انداخت و انقلابی در شیمی پدید آورد و او در سال ۱۷۸۹قانون پایستگی جرم را مطرح کرد که به قانون لاوازیه مشهور شده است .قانون بقای جرم می‌گوید جرم تمام مواد وارد شده در یک واکنش شیمیایی برابر با جرم کل فراورده های آن واکنش است .او اساس این دوره را مبنای اندازه گیری های کمی قرار داده است. لاوازیه نظریه فلوژیستون را که اعتقاد داشت فلز از دو ترکیب کالکس و فلوژیستون تشکیل شده است را رد کرد و ثابت کرد که فلز تنها از یک عنصر به وجود آمده است و کالکس آن نیز ترکیبی از فلز و اکسیژن و هوا است. پس از اکتشافات دانشمندانی مانند ارنست رادفورد و نیلز بور درباره ی ساختار اتم و اکتشافات ماری و پیر کوری در مورد پرتوزا بودن عناصر  دیگر دانشمندان مجبور بودند دیدگاه خود را نسبت به طبیعت مواد تغییر دهند و بنابر این شیمی به عنوان دانش مواد و تغییراتی که دستخوش آنها است تعریف شد.
علم شیمی به تدریج به صورت پنج شاخه اصلی تقسیم شد۱-شیمی آلی ۲-شیمی معدنی    ۳-شیمی فیزیک ۴-شیمی تجزیه ۵-بیو شیمی.  که این تقسیم بندی اختیاری است و همواره مورد نقد قرار می‌گیرد.

به قلم: آنیتا شکری – کارشناس شیمی