نکات مربوط به استفاده از شکل‌ها و نمودارها (Figures and diagrams or charts) در مقالات علمی – علیرضا محمودی فرد

کلام ماندگار: بدیهی است استفاده از شکل‌ها و نمودارها (Figures and diagrams or charts) در مقالات علمی، یکی از روش‌های مؤثر برای انتقال اطلاعات پیچیده، نمایش داده‌ها و ارائه نتایج به‌صورت بصری است. شکل‌ها و نمودارها به خواننده کمک می‌کنند تا مفاهیم را سریع‌تر و بهتر درک کنند.

در ادامه، اصول و نکات کلیدی برای آوردن شکل‌ها و نمودارها در مقالات علمی ارائه می‌شود:

۱. انتخاب مناسب شکل یا نمودار

– متناسب با داده‌ها: نوع شکل یا نمودار باید با نوع داده‌ها و هدف شما سازگار باشد. برای مثال:

– نمودار خطی: برای نمایش روند تغییرات در طول زمان.

– نمودار میله‌ای: برای مقایسه ­مقادیر بین گروه‌ها.

– نمودار دایره‌ای: برای نمایش سهم نسبی اجزای یک کل.

– شکل‌های شماتیک: برای توضیح فرآیندها یا ساختارها.

– سادگی: از اشکال و نمودارهای پیچیده که ممکن است خواننده را سردرگم کنند، خودداری کنید.

۲. وضوح و کیفیت

– کیفیت بالا: شکل‌ها و نمودارها باید با وضوح بالا (حداقل ۳۰۰dpi) ارائه شوند تا در چاپ یا نمایش دیجیتال واضح باشند.

– اندازه مناسب: اندازه شکل‌ها و نمودارها باید به‌گونه‌ای باشد که جزئیات به راحتی قابل مشاهده باشند.

– فونت خوانا: متن‌های داخل شکل‌ها (مانند برچسب‌ها و عنوان‌ها) باید با فونت خوانا و اندازه مناسب نوشته شوند.

۳. عنوان و توضیحات

– عنوان واضح: هر شکل یا نمودار باید یک عنوان واضح و مختصر داشته باشد که محتوای آن را به‌طور خلاصه توصیف کند. عنوان معمولاً زیر شکل قرار می‌گیرد.

– توضیحات کامل: در صورت نیاز، از توضیحات (Caption) برای ارائه جزئیات بیشتر استفاده کنید. این توضیحات می‌توانند شامل اطلاعاتی مانند روش‌های تولید داده، واحدها و نمادها باشند.

– ارجاع در متن: در متن مقاله به هر شکل یا نمودار ارجاع دهید. مثلاً: “همان‌طور که در شکل ۱ نشان داده شده است، …”.

۴. برچسب‌گذاری

– محورها: محورهای نمودارها باید به‌طور واضح برچسب‌گذاری شوند و واحدهای اندازه‌گیری (در صورت وجود) مشخص شوند.

– رنگ‌ها و نمادها: اگر از رنگ‌ها یا نمادهای مختلف استفاده می‌کنید، یک راهنما (Legend) برای توضیح آن‌ها ارائه دهید.

– خطوط راهنما: در صورت نیاز، از خطوط راهنما یا خطوط شبکه‌ای برای بهبود خوانایی استفاده کنید.

۵. یکنواختی

– سبک یکسان: تمام شکل‌ها و نمودارها در مقاله باید از نظر سبک (فونت، رنگ، اندازه و …) یکنواخت باشند.

– قالب‌بندی سازگار: اطمینان حاصل کنید که شکل‌ها و نمودارها با قالب‌بندی کلی مقاله سازگار هستند.

۶. رعایت اصول اخلاقی

– دقت در نمایش داده‌ها: از دستکاری یا تحریف داده‌ها در شکل‌ها و نمودارها خودداری کنید. داده‌ها باید به‌طور دقیق و منصفانه نمایش داده شوند.

– منبع‌دهی: اگر از شکل‌ها یا نمودارهای دیگران استفاده می‌کنید، حتماً منبع آن‌ها را ذکر کنید و در صورت نیاز، اجازه استفاده بگیرید.

۷. جایگاه شکل‌ها و نمودارها در مقاله

– قرارگیری مناسب: شکل‌ها و نمودارها باید نزدیک به جایی که در متن به آن‌ها ارجاع داده شده است، قرار گیرند.

– جداول vs نمودارها: اگر داده‌ها به‌صورت جدولی قابل نمایش هستند و نیازی به نمایش بصری ندارند، از جدول استفاده کنید.

۸. استفاده از ابزارهای مناسب

– نرم‌افزارهای طراحی: از نرم‌افزارهای تخصصی مانند MATLAB، Python (Matplotlib)، Excel، Origin یا Adobe Illustrator برای ایجاد شکل‌ها و نمودارها استفاده کنید.

– فرمت فایل: شکل‌ها را در فرمت‌های با کیفیت مانند EPS، TIFF یا PNG ذخیره کنید.

۹. بررسی نهایی

– بازبینی دقیق: قبل از ارسال مقاله، تمام شکل‌ها و نمودارها را از نظر دقت، وضوح و سازگاری با متن بررسی کنید.

– نظر همکاران: در صورت امکان، از همکاران یا متخصصان بخواهید شکل‌ها و نمودارها را بازبینی کنند.

۱۰. رعایت دستورالعمل‌های مجله

– دستورالعمل‌های مجله: قبل از ارسال مقاله، دستورالعمل‌های مجله هدف را مطالعه کنید. برخی مجلات ممکن است محدودیت‌هایی در مورد تعداد شکل‌ها، اندازه یا فرمت آن‌ها داشته باشند.

– فرمت‌بندی: اطمینان حاصل کنید که شکل‌ها و نمودارها با فرمت مورد نظر مجله سازگار هستند.

با رعایت این اصول و نکات، می‌توانید شکل‌ها و نمودارها را به‌صورت حرفه‌ای در مقالات علمی ارائه دهید و به بهبود کیفیت و تأثیرگذاری مقاله خود کمک کنید.

تبیین‌کننده: استاد علیرضا محمودی فرد – مدرس روش تحقیق در دانشگاه